'Magisch en robuust'
Leestijd ca 5 minuten
In dit blog kun je interessante weetjes vinden over eikenhout. Hoe kan ik eikenhout herkennen? Welke eikenhout soorten zijn er te koop? Wat is gerookt eiken? Wat is geloogd eiken? Zijn vragen die we hopen te beantwoorden.
De eik is een erg tot de verbeelding sprekende soort. We zien ze veel in het landschap in singels of als solitaire boom. De Germanen kenden er bijzondere krachten aan toe en onder die fraaie oude eiken werd vergaderd en recht gesproken. Nu valt er heel veel over de eik te vertellen, bijvoorbeeld dat de bliksem vaker inslaat in eik dan in andere bomen, dat de eik voor de verspreiding afhankelijk is van dieren als gaai en eekhoorn en dat er op de inlandse eik wel 450 insecten voorkomen en daarmee de meest biodiverse boom van het land is, maar we gaan ons even beperken tot het hout van de boom.
We zien vaak de meest fantastische namen langskomen in de meubelindustrie. Slavonisch eiken, Frans eiken of Spaans eiken bijvoorbeeld. Deze namen zeggen helemaal niets, behalve dat je dan weet waar het hout vandaan komt. Over de houtsoort zegt het niets meer dan dat eiken wordt bedoeld. Meestal wordt dan ‘inlands eiken’ bedoeld. En met ‘inlands eiken’ wordt dan weer ‘zomereik’ (Quercus robur) of ‘wintereik’ (Quercus petraea) bedoeld. Beide eikensoorten worden verkocht als inlands eiken en door zijn handelswaarde zijn er in Nederland en andere Europese landen veel eiken productiebossen aangelegd. Daarnaast zijn er ook bospercelen beplant met ‘Amerikaanse eik’ (Quercus rubra). Dat is de soort die in de herfst zulke prachtige rode bladeren krijgt. Deze Amerikaanse eik werd aangeplant omdat die veel sneller groeide dan inlandse eik. Helaas mist de Amerikaanse eik een aantal eigenschappen die inlandse eik wel heeft. De Amerikaanse eik is nooit zo populair geworden als de inlandse zomer- en wintereik.
Inlands eiken bevat een stofje dat tannine heet. Dat stofje zit in de bladeren en de eikels maar ook in het hout zelf. Tannine wordt ook wel looizuur genoemd. Vroeger werd er eikenhout en bast gewonnen voor de leerlooierij. Zo ontstonden hakhoutbosjes.
Tannine kan voor ons als houtbewerkers erg interessant zijn. Wanneer we eikenhout in een ruimte leggen met een schaal ammoniak, zal de tannine in het hout gaan reageren door donkerder te kleuren. Dit wordt vaak benoemd zijnde ‘gerookt’ en kost tot wel enige weken tijd.
Bewerken we het tannine houdende eikenhout met een loog in vloeibare vorm zoals bijvoorbeeld borma holzantix 2008, dan gaat het hout ogenblikkelijk naar donkerbruin kleuren. Ook dit proces wordt vaak bestempeld als gerookt of ‘geloogd’. Enige jaren geleden plaatste ik een aardig filmpje op Youtube over dit proces, waarin ook borma exterior woodcleaner wordt besproken
Wanneer we eikenhout eens beter bekijken, vallen een paar dingen op. Op de kopse kant zijn duidelijk de jaarringen te zien. Nemen we er een loep bij, dan zien we een ring met allemaal gaatjes en daarnaast een ring zonder die gaatjes. Dan weer een ring met gaatjes en weer een zonder gaatjes. Enz, enz. Die gaatjes zijn in vergelijking tot andere houtsoorten relatief groot en grof. Het zijn de vaten waar de sapstroom doorheen heeft gelopen en worden gevormd in het voorjaar. In de winter staat de groei praktisch stil en zijn die vaten niet zo nodig. Wanneer de vaten in een ring (jaarring) staan spreken we van een ringporige houtsoort. Bij eik zijn die porien ook nog eens behoorlijk grof en daarom spreken we van een grofporige houtsoort. Eiken is dus grofporig, maar ook ringporig.
Kijken we verder op het kopse vlak, dan zien we heel duidelijk een straalvormig patroon. Als bij de spaken van een fiets worden de houtvaten met elkaar verbonden. Zodoende kan de sapstroom niet alleen van beneden naar boven en boven naar beneden, maar ook vanuit het midden naar de zijkanten. Als deze houtstralen helemaal vanuit het merg (midden) begint spreken we van mergstralen. Deze mergstralen hebben nog een andere functie.
Stel je het volgende voor: Je gaat naar de bouwmarkt en koopt daar 20 lengtes elektriciteitspijp van 4 meter lengte. Al ploeterend en zwoegend moet je nu met die 20 lengtes op de fiets naar huis. De buizen gaan alle kanten op en je kunt er geen compacte bos van maken. Je stapt af, loopt de bouwmarkt weer binnen en pakt daar het plakbandapparaat. Om de 50 centimeter leg je nu een plakbandlaag rond de bos met buizen. Als je klaar bent is de bos met buizen veel gemakkelijker in bedwang te houden.
Terug naar onze eik. De mergstralen vervullen dezelfde rol als stabilisator van de houtvaten zoals het plakband dat doet bij de bos elektriciteitspijp. Het hout wordt er vele malen sterker van.
Zagen we nu planken van onze eik, dan worden ongemerkt ook die fraaie mergstralen doorgezaagd. De een erger dan de ander. Die doorgezaagde mergstralen vinden we terug als mooie kleine lichtere vlekjes in het hout. Typisch en zeer kenmerkend voor eiken. We noemen het spiegels.
Ik merk dat dit blog veel te lang wordt (dat zeggen de marketeers dan) dus ik moet maar afronden. Maar niet voordat ik nog heb verteld over een blauwe verkleuring die je soms in eiken tegen komt. Blauwe verkleuring in onbewerkt eiken moet de alarmbellen doen rinkelen. De tannines in het hout hebben in dit geval gereageerd met ijzer. Dat kan een spijker zijn, maar ook ingegroeid prikkeldraad of een granaatscherf uit de tweede wereldoorlog. Kijk dus uit met cirkelzaag of kettingzaag wanneer je een blauwe verkleuring tegenkomt. Die blauwe verkleuring is trouwens op te lossen met oxaalzuur. Het ijzer niet.
Meubeluniek's Meubelrestauratieshop: Met glans de beste!!
